Аўтарка вядомага ў байнэце твітар-акаўнта «Плоткіна» — доктар Дар’я Чэхава. Большасць беларусаў даведалася пра яе ў пандэмію, калі яна, тэрапеўт 10-й бальніцы Мінска, сумленна расказвала пра працу медыкаў падчас COVID-19. У жніўні 2020-га дзяўчына «пісала пра пацярпелых на Акрэсціна» — і яе старонкай зацікавіліся сілавікі. Пасля двух візітаў у РУУС Дар’я пакінула Беларусь. У апошнія месяцы яна твіціла нячаста. Кажа, не было часу пра вучобу. Медык пацвярджала ў ЗША свой беларускі дыплом. Як гэта было, яна расказала «Люстэрку».
«Спачатку было страшна. Усё ж USMLE — адзін з самых складаных экзаменаў у свеце»
Дар'і 27 гадоў. У 2018-м яна скончыла Беларускі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт, потым два гады працавала ў 10-й бальніцы Мінска. 4 лютага 2023 года ў сваім профілі яна напісала: «Хлопцы, дзяўчаты, мой медыцынскі дыплом цяпер роўны амерыканскаму». Наступны крок — паступленне ў рэзідэнтуру ў ЗША, дзе дзяўчына будзе зноў атрымліваць спецыялізацыю, і праца ў клініцы. А пакуль яны з мужам Паўлам жывуць у Рызе, куды пераехалі з Беларусі.
— Многія пытаюць: «Чаму вы аказаліся ў Латвіі?» У мяне няма дакладнага адказу на гэтае пытанне. Пасля двух візітаў у РУУС трэба было хутка прымаць рашэнне. Мы з мужам проста прыйшлі ў латвійскую амбасаду, там было адчынена, сядзелі супрацоўнікі, мы пагутарылі — і змаглі атрымаць гуманітарныя візы на тры месяцы. Так я прыехала ў краіну, у якой да гэтага ніколі не была і пра якую нічога не ведала. Гэта быў верасень 2020-га.
— Калі пачнецца навучанне ў рэзідэнтуры?
— Праз тое, што амерыканцы доўга разбіраліся з маім беларускім кейсам, сертыфікат ECFMG (ён прыраўноўвае беларускі дыплом да дыплома выпускніка з ЗША. — Заўв. рэд.) я атрымала пазней, чым планавала. За кошт гэтага паступаць у рэзідэнтуру давядзецца ўжо на наступны год (2024-ы. — Заўв. рэд.). Наколькі мне вядома, навучанне там заўсёды пачынаецца ў ліпені. А паступленне — за паўгода да гэтага.
Як гэта адбываецца? У розных клініках і штатах ёсць шмат праграмаў рэзідэнтуры. Глядзіш, што табе падыходзіць, і адпраўляеш заяўку. Праходзіш інтэрв'ю. Потым у адзін з дзён сакавіка ўсе даведаюцца, паступілі яны ці не і куды. Чымсьці нагадвае нашае размеркаванне.
— Да лета 2024-га яшчэ больш чым год, чым плануеце займацца ў гэты час?
— Цяпер актыўна шукаю працу. Не ведаю, атрымаецца, не атрымаецца. Асноўная праблема, праз якую я і ўпісалася ва ўсю гэтую гісторыю з амерыканскім экзаменам, — латышская мова. У верасні 2020-га, калі прыехала ў Латвію, гэта быў вельмі складаны для мяне перыяд. Першыя некалькі месяцаў наогул не памятаю, што адбывалася. Потым неяк сабралася, пачала шукаць працу, занялася латышскай, пайшла на курсы па ўнутраных хваробах, каб быць бліжэйшай да медыцыны. Я тады напісала ў мясцовае Мінздароўя, хацела даведацца, ці ёсць нейкія магчымасці ўкараніцца ў сістэму аховы здароўя. Аказалася, для гэтага трэба здаць латышскую на ўзровень С1. Прыкінула, што гэта даволі складаная мова, яе вывучэнне зойме шмат часу, і вырашыла, раз ужо я добра ведаю англійскую, лепш здаваць экзамены на ёй. Тут я падрыхтуюся хутчэй. Так і прыйшла да думкі пра USMLE (экзамен, які трэба здаць, каб атрымаць права працаваць доктарам у ЗША, па яго выніках чалавек атрымлівае сертыфікат ECFMG. — Заўв. рэд.). Вынікі гэтага экзамену дзейнічаюць не толькі ў ЗША, але і ў іншых краінах. У выніку здаваць менавіта яго падалося больш рацыянальным рашэннем, хоць спачатку было страшна. Усё ж USMLE — адзін з самых складаных экзаменаў у свеце.
— Што сабой уяўляе гэты экзамен?
— Для пачатку падаеш заяўку ў Educational Commission for Foreign Medical Graduates — гэта арганізацыя, якая займаецца пацверджаннем дыпломаў людзей, якія скончылі медыцынскую ўстанову за межамі ЗША. Высылаеш ім свае дакументы, дыплом. Яны гэта доўга разглядаюць і абмяркоўваюць. Калі атрымліваеш ад іх дабро, можаш рэгістравацца на экзамены. Іх чатыры: USMLE Step 1, Step 2, Occupational English test (медыцынская англійская. — Заўв. рэд.) і USMLE Step 3. Апошні для сертыфіката не патрэбны. Яго здаюць ужо ў рэзідэнтуры, але я спецыяльна зрабіла гэта раней, каб атрымаць працоўную візу. Інакш мне б выдалі студэнцкую. Пасля яе заканчэння я мусіла б вярнуцца дадому, а я гэтага зрабіць не магу.
Ребят, мой медицинский диплом теперь равен американскому) 💪🏻 pic.twitter.com/VNAp19e209
— Плоткина (@medulla_ossium) February 4, 2023
Каб здаць USMLE, лётаць у Штаты неабавязкова. Экзамены пішуць у спецыяльных цэнтрах, якія ёсць у розных краінах. Зрабіць гэта можна ў Prometric (амерыканская кампанія, якая займаецца тэставаннем. — Заўв. рэд.), яны ёсць у розных гарадах свету. На Step 1 я ездзіла ў Вільнюс. У залежнасці ад свабодных месцаў дату экзамену выбіраеш сам.
Першы экзамен — гэта тэст з сямі блокаў па сорак пытанняў. На яго адводзіцца восем гадзін, адзін з іх — на адпачынак. Напрыклад, скончыў нейкую частку, можаш выйсці на перапынак, пры гэтым сам рэгулюеш, колькі часу табе трэба. Перад уваходам у аўдыторыю праходзіш металадэтэктар, а падчас экзамену цябе здымаюць на камеру. Ежу з дому на гэты дзень трэба ўзяць з сабой.
Падчас першага экзамену правяраюць базавыя дысцыпліны. Каб да яго падрыхтавацца, трэба моцна заглыбіцца ў матэрыял па біяхіміі, генетыцы, імуналогіі і гэтак далей. Давядзецца шмат чаго запомніць і пераналадзіць сваё мысленне, бо ў ЗША ўсе веды — гэта не проста тэорыя, яны інтэграваныя ў стадыі захворвання. У будучыні гэта моцна дапамагае ў працы. Напрыклад, да вас прыйшоў пацыент з прыроджаным дэфіцытам нейкага ферменту. Ты ўяўляеш, як гэты фермент працуе, і разумееш, што такому чалавеку нельга прапісваць.
Падрыхтоўка да першага экзамену ў сярэднім займае год. Я пачала ў сакавіку 2021-га, яшчэ да рэгістрацыі, а пісала яго толькі ў сакавіку 2022-га. Пры гэтым ты не ходзіш ні на якія курсы, а працуеш самастойна. Усе матэрыялы ёсць. Спачатку я прачытала шмат кніг, потым занялася тэстамі — усяго трэба было рашыць дзесьці чатыры-пяць тысяч задач. На падрыхтоўку ў мяне ішло восем-дзесяць гадзін штодня. Гэта была карпатлівая праца. У нейкі момант я сутыкнулася з выгараннем. Давялося нават звярнуцца да псіхолага.
Выніку чакала два ці тры тыдні. Балаў там няма, проста здаў — не здаў. Я здала. На душы была палёгка, бо, калі праваліш экзамен, у рэзідэнтуру, хутчэй за ўсё, не паступіш. Бо нават калі напішаш усе экзамены з першай спробы, гэта не дае гарантыі, што ты знойдзеш клініку для працы падчас рэзідэнтуры. А гэта неабходна.
«Здаць кожны экзамен каштуе тысячу даляраў і больш»
— Што было на другім экзамене?
— Ён больш клінічны і ўключае веды па тэрапіі, хірургіі, акушэрстве і гінекалогіі, псіхіятрыі. Плюс статыстыка, а таксама скрынінгі і прафілактычныя меры. Там было восем блокаў пытанняў, доўжылася ўсё дзевяць гадзін. Гэты экзамен я здавала ў ЗША.
Да яго я рыхтавалася два месяцы. Тут ужо ўсё ішло значна хутчэй і цікавей, але, зноў жа, гэта быў вельмі вялікі аб’ём ведаў. Па спецыяльнасці я тэрапеўт, таму, дапусцім, нейкія нюансы педыятрыі або акушэрства аказаліся для мяне новай інфармацыяй.
А яшчэ шмат увагі тут надавалася медыцынскай этыцы. У Беларусі мы, на жаль, мала з такім працуем, а ў ЗША гэтаму прысвечаны цэлы раздзел. Спачатку мне здавалася, што гэта самае лёгкае. Табе не трэба вучыць нейкія мікраскапічныя рэчы. Проста пачытаў заданне і выбірай, як адказаць пацыенту. Але, як выявілася, каб адзначыць правільную рэпліку, трэба ведаць пастулаты. Напрыклад, паступае чалавек у цяжкім стане, які загадзя не абмеркаваў з доктарам свой далейшы прагноз. Яму робіцца горш, перад дактарамі з’яўляецца пытанне, што з ім рабіць. Рэанімаваць ці не? Інтубаваць (падключаць да апарата ШВЛ. — Заўв. рэд.) ці не?
У Беларусі за жыццё мусяць змагацца да апошняга, а тут трэба выканаць волю чалавека. І тут, дапусцім, жонка гэтага чалавека ўспамінае, што муж не хацеў, каб яго інтубавалі, а яго дачка заяўляе: «Няпраўда, ён настойваў на інтубацыі». Каго слухаць? Для гэтага трэба ведаць градацыю. На першым месцы ў прыняцці такіх рашэнняў ідзе healthcare proxy. Гэта апякун, якога пацыент сам загадзя прызначыў. Калі такога няма, то гэтае месца займае муж ці жонка, потым дарослыя дзеці, пасля бацькі чалавека. Вядома, на практыцы гэтыя правілы не заўсёды працуюць. Але веданне таго, як падтрымаць чалавека, быць да яго эмпатычным, што сказаць, важнае. На жаль, гэта не заўсёды атрымліваецца. Дактары — таксама людзі.
У БДМУ мы вывучалі этыку на першым курсе. Прычым гэта не мела нічога агульнага з умовамі рэальнай працы. У выніку ў нас кожны камунікуе з пацыентам так, як лічыць патрэбным. Як на мяне, гэта не вельмі слушны падыход, бо няправільна сказаныя словы могуць прыводзіць да сур’ёзных наступстваў. Пры мне, бывала, у пацыентаў здараліся істэрыкі, людзі пачыналі плакаць, крычаць. А гэта пагаршае іх псіхаэмацыйны стан і таксама негатыўна адбіваецца на здароўі. Думаю, такі прадмет, як этыка, студэнтам варта праходзіць бліжэй да канца навучання.
— Пасля гэтых двух экзаменаў і тэсту на медыцынскую англійскую вам даслалі сертыфікат, што ваш беларускі дыплом пацверджаны?
— Сертыфікат мне даслалі ў студзені 2023-га. Да гэтага ў ECFMG быў яшчэ дакументаабарот з БДМУ. ВНУ запоўніла і выслала ім спецыяльную форму, у якой пацвярджала: дыплом, што я паказала, сапраўды атрыманы ў Беларускім дзяржаўным медыцынскім універсітэце. Усе пытанні ў Мінску мне дапамагала вырашаць мама, у якой была даверанасць. Зрабіць усё нам удалося без праблем. І цяпер я магу на роўных умовах з выпускнікамі амерыканскіх ВНУ ўдзельнічаць у агульным конкурсе для паступлення ў рэзідэнтуру.
— Колькі ў рэзідэнтуры вучыцца?
— Ты вучышся і паралельна працуеш, а значыць, атрымліваеш заробак. Рэзідэнтура доўжыцца тры гады. Ведаю, што пры жаданні можна раней сысці ў больш вузкую спецыялізацыю. Тут усё залежыць ад спецыяльнасці.
— Здаць USMLE — гэта дорага?
— Здаць кожны экзамен каштуе тысячу даляраў і больш, так што гэта дарагая прыгода.
«Медыкі звярнуліся ў суд. У тым выпадку гэта было кіраўніцтва штата»
— Мяркуючы з пастоў у Twitter, паралельна з экзаменамі вы праходзілі стажыроўку ў клініках ЗША. Гэта таксама нешта абавязковае для USMLE?
— Не, але радок у рэзюмэ, што я мела клінічны досвед у ЗША, павышае заяўку на паступленне ў рэзідэнтуру. Трапіць на стажыроўку — таксама цэлы працэс. Трэба атрымаць візу, знайсці клініку, гатовую цябе прыняць, вырашыць нюансы з жыллём, білетамі.
На стажыроўкі я ездзіла двойчы. Першая доўжылася месяц, другая — паўтара. Першы раз трапіла ў аддзяленне, дзе пацыенты былі недастаткова цяжкімі, каб іх паклалі ў рэанімацыю, і ў той жа час іх нельга было адправіць дадому. Тут я практыкавала пад наглядам доктара. Магла аглядаць людзей, абмяркоўваць з куратарам варыянты лячэння. Тут знаходзіліся людзі з цяжкімі хранічнымі захворваннямі, іх прагноз і тактыка лячэння здаваліся больш-менш яснымі, таму працаваць было не так цікава, як падчас другой стажыроўкі, калі мяне замацавалі за рэанімацыяй. Мне дазвалялі кансультаваць і працаваць у прыёмным аддзяленні. Было вельмі класна, калі ты сам паглядзеў чалавека, пагаварыў з ім, выставіў дыягназ. Потым прыйшоў да доктара, за якім замацаваны, абмеркаваў з ім сваё рашэнне і далейшыя дзеянні — і калі ён з табой згаджаецца, адчуваеш неймаверны ўнутраны ўздым.
— Можаце параўнаць працу доктара ў ЗША і ў Беларусі — колькасць гадзін, стаўленне пацыентаў?
— Я буду апеляваць да аддзялення рэанімацыі, у якім стажыравалася. Там дактары працавалі па тыднях. Тыдзень працуе, тыдзень адпачывае. Потым два тыдні запар працуе, потым зноў выходныя. Колькі гэта гадзін? Складана сказаць, у мяне графік быў такі: я прыходзіла да 7 раніцы, у 19.00 мы ўсе сыходзілі. У нядзелі ў мяне заўсёды быў вольны дзень, у доктаркі, за якой мяне замацавалі, такіх выходных не было.
У той жа час у іх не існавала паняцця «сутачная змена». У Беларусі бывае, што ты на дзяжурстве 24 гадзіны — можа, паспіш, а можа, і не. Усё ж адпрацаваць 12 гадзін, як мне здаецца, лягчэй, чым суткі.
У той жа час, калі браць менавіта аддзяленне рэанімацыі ў ЗША і Беларусі, то ў нас дактарам прасцей: у Штатах блізкія амаль увесь дзень могуць, умоўна кажучы, сядзець ля ложка свайго хворага сваяка. У нас у аддзяленне нікога не пускаюць. У родных у Беларусі ёсць гадзіна-дзве, каб пракансультавацца з доктарам. У ЗША ж блізкія пацыента, лічы, у любы момант маюць доступ да медыка. Для спецыяліста гэта складаней з псіхаэмацыйнага пункту гледжання. Усё ж такі расказваць ім даводзіцца пра цяжкіх пацыентаў.
З маіх назіранняў, у Штатах у людзей да дактароў больш даверу. Як малады спецыяліст і чалавек, які выглядае маладзейшым за свой узрост, у Беларусі я сутыкалася з тым, што часам да мяне ставіліся як да дзяўчынкі, а не як да спецыяліста. Маглі звярнуцца проста «дзяўчына», «гэй, дзяўчынка» ці нешта такое. У ЗША я асабіста з такім ні разу не сутыкалася.
Да таго ж у нас людзі любяць усё пераправяраць: ім нешта прызначылі, яны тэлефануюць знаёмым, перапытваюць, імкнуцца трапіць на прыём яшчэ да аднаго доктара. Можа, у нас неяк гістарычна склаўся недавер да ўсяго. Не ведаю, але ў ЗША такога не заўважыла. Хоць, вядома, з асацыяльнымі пацыентамі, у якіх праблемы з наркотыкамі, алкаголем, і ў Штатах былі складанасці.
— А што з заробкамі?
— Яны моцна адрозніваюцца і залежаць ад стажу. Чым ён вышэйшы, тым больш чалавек зарабляе. У сярэднім у рэзідэнтуры атрымліваюць 60 тысяч даляраў за год. Зарплата доктара са стажам — ужо 200−300 тысяч за год. Сума залежыць ад таго, якая ў чалавека спецыялізацыя. Мне здаецца, у ЗША доктар, працуючы на адну стаўку ў адным месцы, можа сябе годна забяспечыць. Хоць мне сустракаліся і тыя, хто хацеў атрымліваць больш і браў змены часцей.
У Беларусі ў прыёмным аддзяленні на стаўку я зарабляла каля тысячы рублёў. У пандэмію, калі мы перайшлі ў рэжым кавіднага шпіталя, гэта было ўжо прыкладна дзве тысячы, то-бок добры для краіны заробак.
— Вы згадалі, што ў медыцыне ЗША значнае месца надаюць медыцынскай этыцы. Пры гэтым тэорыя не заўсёды працуе на практыцы. Сутыкаліся з такімі выпадкамі?
— Неяк да нас у рэанімацыю паступіла пацыентка з цяжкім неўралагічным захворваннем. Акрамя таго, у яе была сур’ёзная разумовая адсталасць, і яна была не ў стане сябе абслугоўваць. Паколькі яна не магла сама глытаць, у яе развівалася так званая аспірацыйнай пнеўманія. З ёю яна да нас і трапіла. Прычым ужо не ўпершыню.
Прагноз у жанчыны быў неспрыяльны, і мы з яе сваячкай-апякункай абмеркавалі, што рабіць далей: ці варта, ледзь што, яе рэанімаваць, бо яна ўжо была інтубаваная. Апякунка сказала: «Не». І папрасіла дзейнічаць па пратаколе. А ў пратаколе ў такім выпадку сказана: калі ў чалавека адбываецца спыненне дыхання або сэрцабіцця, доктар нічога не робіць, але ён абавязаны зрабіць усё магчымае, каб падтрымліваць жыццядзейнасць чалавека, пакуль ён дыхае і яго сэрца б’ецца.
І тут у пацыенткі падае гемаглабін, ёй патрабуецца пераліванне крыві. Яе апякунка адносіцца да сведкаў Іеговы і была катэгарычна супраць такой маніпуляцыі. Прычым калі з ёй камунікуеш, гэта абсалютна адэкватная жанчына, але яна перакананая: пасля гематрансфузіі душа чалавека атручваецца і не зможа прайсці ў рай.
З этычнага пункту гледжання гэта была вельмі складаная сітуацыя, бо, з аднаго боку, мы мусім рабіць тое, што кажа апякун, з іншага — абавязаныя падтрымліваць жыццё пацыента. У выніку медыкі звярнуліся ў суд. У тым выпадку гэта было кіраўніцтва штата. Калегі патлумачылі: сваякі супраць пералівання, прагноз неспрыяльны і асаблівага сэнсу ў гематрансфузіі няма. Звычайна ў такіх сітуацыях штат ідзе насустрач блізкім чалавека, але тут нам сказалі рабіць пераліванне, бо на той момант гэта было неабходна для падтрымання жыцця пацыенткі. Гэта быў сур’ёзны прэцэдэнт.
— Чым скончылася гэтая гісторыя?
— Не ведаю, мая стажыроўка на той момант завяршылася.
— У Беларусі шмат гавораць пра недахоп дактароў. Ці ёсць у ЗША такая праблема?
— Так, бо тут вялікае насельніцтва і тэрыторыя. Да таго ж медыцына — добры бізнес, таму ў ЗША пастаянна адкрываюцца новыя клінікі і яны актыўна клічуць да сябе супрацоўнікаў. Асабліва пасля COVID-19 многія мясцовыя спецыялісты сутыкнуліся з выгараннем. Праз гэта з прафесіі сышло нямала людзей.
Плюс у ЗША вучыцца ў медыцынскай школе — вельмі дорага. Не ўсе могуць сабе такое дазволіць, адпаведна, усё больш людзей выбірае шлях асістэнта доктара або медсястры. Адукацыя таннейшая і карацейшая. Ды і адказнасці ў будучыні менш.
Наколькі я ведаю, у Штатах назіраецца востры недахоп спецыялістаў у экстранай медыцыне. Нямногія, напрыклад, імкнуцца стаць сямейнымі дактарамі або педыятрамі. У педыятрыю, магчыма, не хочуць ісці праз вялікую колькасць судовых пазоваў, якія ўзнікаюць падчас працы з дзецьмі.
«Некаторыя пацыенты адказвалі: „Нам па тэлевізары сказалі, віруса няма“»
— У Беларусі пра вас многія даведаліся ў пандэмію, калі вы пачалі пісаць пасты пра сітуацыю з каранавірусам у бальніцах. Як з’явілася ідэя публічна пра гэта расказваць?
— Я заўсёды пісала ў сваім твітары пра працу. Мне цікава гэта з кімсьці абмяркоўваць, гаварыць пра медыцыну, пра нейкія клінічныя выпадкі. У гэтым ёсць элемент камунікацыі, магчымасць выгаварыцца і атрымаць падтрымку. Калі здарыўся каранавірус, я працягвала гаварыць пра працу. Проста тэма COVID-19 аказалася больш актуальная. Памятаю, тады адбыўся ўздым, і людзям стала цікава чытаць, чым займаюцца дактары, што іх хвалюе. У гэты час праз пасты ў мяне з’явіліся пэўныя праблемы. Былі свайго роду пагрозы і папярэджанні.
— Напрыклад?
— Моцнага ціску не было, але кіраўніцтва прасіла не расказваць пра нейкія праблемы: [у краіне] была тэма, што ў нас усё ў парадку і пад кантролем. Прасілі не сеяць паніку. На шчасце, мне ніхто не казаў нейкіх сур’ёзных рэчаў, накшталт «мы пазбавім вас прэміі» ці яшчэ нешта. Хоць праз тое, што я не паслухалася і працягвала пісаць свае назіранні, у мяне забралі дзяжурствы ў профільным аддзяленні. Прычым гэта было зроблена не зусім прыгожа. Я збіралася ісці на змену, а мне паведамілі, што з дзяжурстваў мяне знялі. Было трошкі крыўдна.
— Чаму гэта вас засмуціла? Наадварот, здавалася б, менш працы.
— Для мяне як спецыяліста гэта была добрая магчымасць навучыцца нечаму новаму, і я актыўна ёю карысталася. Я працавала ў прыёмным аддзяленні, плюс брала дадатковыя дзяжурствы ў кавідных аддзяленнях. Такія дзяжурствы лічыліся прывілеяй з разлікам на тое, што ты потым мог перайсці сюды працаваць і перавучыцца на вузкую спецыялізацыю.
— Чаму тады папярэджанні вас не спынілі?
— Да гэтага здарыўся пункт невяртання. Да нас паступіла пацыентка з каранавірусам. Мы ўсе ведалі, што ў яе COVID-19, бо былі станоўчыя тэсты. Але яе не стала да таго, як у Беларусі дазволілі паміраць ад кавіду. Гэты факт схавалі. У яе заключэнні пра смерць напісалі: прычына — сардэчная недастатковасць. Я з ёю кантактавала. Пры гэтым мне не рабілі тэстаў, не бралі мазкоў, а далей адправілі працаваць з хворымі людзьмі. Мяне гэта вельмі ўразіла. Ад разумення таго, што адбываецца, у галаве ўсё перавярнулася.
Я бачыла, як некаторыя людзі паступалі ў аддзяленне літаральна сінія ад гіпаксіі. Тлумачыш ім: у вас віруснае паражэнне лёгкіх і станоўчы тэст на COVID-19, а яны не разумеюць, што адбываецца. Адказваюць: «Нам па тэлевізары сказалі, віруса няма». Людзі не ведалі пра тое, што адбываецца, не ўсведамлялі, наколькі гэта сур’ёзна. Праз адсутнасць абмежаванняў і мераў прафілактыкі працягвалі разносіць інфекцыю. Каб хоць нешта змяніць у гэтай сітуацыі, я старалася папулярызаваць інфармацыю пра COVID-19, расказвала, з чым працуюць медыкі, з якімі цяжкасцямі сутыкаюцца. Чытала шмат артыкулаў пра метады лячэння і дыягностыкі. У галінках у твітары ў нас была інтэграцыя міжнароднай супольнасці, дзе мы абмяркоўвалі каранавірус, дзяліліся досведам.
— Не было страшна, што за такую ініцыятыўнасць вас могуць звольніць?
— Мне здавалася, што тое, што адбываецца, сур’ёзнейшае за маю працу і кар’еру. Разумею, гэта гучыць пафасна, але неяк так.
— Як калегі да гэтага ставіліся?
— Знаходзіліся тыя, хто падтрымліваў, і тыя, хто казаў: «Лепш гэтага не рабі, гэта кепска скончыцца». Хтосьці прасіў быць асцярожнейшай, папярэджваў: «За вамі глядзяць». Для мяне было важна, што медыкі, якія былі добрымі спецыялістамі і з кім я з задавальненнем працавала, аказаліся на маім баку.
— У той перыяд, як мне здаецца, адчувалася яднанне паміж дактарамі. А як цяпер? Ці ўтвараецца прорва паміж тымі, хто з’ехаў, і тымі, хто застаўся?
— Так склалася, што фактычна ўсе дактары, з якімі я камунікую, ужо з’ехалі з краіны або ў працэсе пераезду, на жаль. Але ў цэлым, мне здаецца, нейкі элемент расколу ёсць. Мабыць, гэта гісторыя не толькі пра медыцынскую супольнасцю, але і пра ўсіх беларусаў. Гэта было чакана, плюс вайна ва Украіне разагрэла абстаноўку. Усе лаюцца адно з адным, спрабуюць знайсці вінаватых і зразумець, чаму нічога не атрымалася.
У нейкі момант я таксама… Усё разумею, але я чалавек, таму адчуваю нейкія эмоцыі з нагоды таго, што хацела як лепш, а цяпер вымушаная пачынаць усё нанова ў іншай краіне. Шукаць працу, будаваць жыццё. У той жа час хтосьці жыве ў Беларусі, як і раней, і для яго нічога не змянілася… Але кожны выбірае сам і робіць тое, што лічыць патрэбным. Многія людзі — свайго роду закладнікі сямейных, фінансавых ці іншых абставінаў, таму ні ў кога няма маральнага права іх асуджаць.
— Мяркуючы па тым, як змяніўся ваш голас — з бадзёрага на спакойны, — вам няпроста ўспамінаць, як вы ў Латвіі пачыналі ўсё з пачатку.
— Гэта быў вельмі складаны перыяд. Праўда. Я сябе літаральна нанова збірала, шукала нейкія сілы, каб наважыцца на кожны новы крок.
Здарыўся перыяд пераасэнсавання. Была моцная крыўда, адчуванне здрады. У тым сэнсе, што ўсё жыццё я старалася шмат вучыцца, працаваць і быць годным грамадзянінам сваёй краіны. Мяне так выхавалі: няма нічога важнейшага за жыццё і здароўе людзей, трэба добра рабіць сваю працу. А потым аказалася, што калі ты спрабуеш змагацца за нейкія фундаментальныя каштоўнасці, то проста аказваешся непатрэбным краіне. Проста чорнае і белае памяняліся месцамі.
«Заўсёды цяжка, калі тэлефануеш бацькам і бачыш, што яны не маладзеюць»
— З Беларусі вы з’ехалі ў верасні 2020-га. Як гэта было?
— Раней у мяне ўжо было інтэрв'ю на гэтую тэму, і я не хачу зноў падымаць яе. Калі каротка: я працавала з пацярпелымі з Акрэсціна і расказвала пра гэта ў сваім твітары. Праз гэта мяне двойчы запрашалі ў РУУС. Падчас другога наведвання супрацоўнікі прайшліся па ўсім акаўнце. Паглядзелі, што я пісала пра каранавірус, падзеі ў Беларусі, свой удзел у пратэстах. Я ўсё адкрыта асвятляла. Хацела паказаць тое, што адбываецца, і ў тым ліку даць прыклад. Тады ж мяне папярэдзілі, што інфармацыя будзе перададзеная ў Следчы камітэт.
— У верасні 2021-га вы напісалі: «„Ну і як табе без працы?“ Як, як… Як калі б ногі адрэзалі і сказалі ісці далей. Кульгаеш на скрываўленых куксах, скурны шматок нацягнуць спрабуеш, рукамі сабе дапамагаеш…» Што гэта быў за перыяд?
— На жаль, у мяне здараліся перыяды выгарання і адчаю. Яны былі звязаныя з магчымымі складанасцямі ў навучанні. Я разумела, гэта доўгі шлях. Больш за гэта мяне прыгнятала тое, што з праблемай я, па сутнасці, засталася адна. Не было магчымасці пабачыцца з блізкімі, кудысьці схадзіць, нешта зрабіць. Да таго ж праз COVID-19 Латвія прытрымлівалася жорсткага лакдаўна. У выніку з дня ў дзень у маім жыцці было адно і тое ж. Мне здавалася, што ў мяне нічога не атрымаецца, што я не змагу вярнуцца да працы. Задумвалася: а навошта наогул усё гэта было рабіць?
— Хто вас больш за ўсё ў гэты час падтрымліваў?
— Родныя і муж Паша.
— У адным з паведамленняў у Instagram вы напісалі, што пазнаёміліся з Паўлам у групе «Падслухана БДМУ» і першая запрасілі яго на спатканне. Я так разумею, увесь гэты шлях — тэрміновы пераезд, навучанне — ён праходзіць разам з вамі. Ніколі не казаў, што ўжо пашкадаваў, што пагадзіўся тады пайсці з вамі на спатканне?
— Не, такога дакладна не было (смяецца). Ён, як і я, вучыўся ў БДМУ, і таксама платна. На чацвёртым курсе пайшоў на заняткі праграмавання і працуе інжынерам-праграмістам. Ён жартуе, што заплаціў грошы за навучанне ў ВНУ толькі каб пазнаёміцца са сваёй жонкай.
— Як вы ў Латвіі ўладкаваліся?
— Мы прыехалі сюды на машыне мужа, знялі жыллё. Вялікі плюс, што Паша змог знайсці тут працу. У адрозненне ад мяне, яму не патрэбная была латышская, бо ў іх кампаніі ўся камунікацыя ідзе на англійскай. Мы не падаваліся ні на якія дапамогі, стараемся спраўляцца самі. Мы ўдзячныя Латвіі за тое, што можам спакойна знаходзіцца ў краіне.
— Я так разумею, з аплатай экзаменаў вам дапамог муж. Як вам гэта — ужо досыць доўгі перыяд жыць за яго кошт, асабліва калі ўлічыць, што ў Беларусі вы яшчэ студэнткай пачалі працаваць і зарабляць?
— Я ненавіджу гэта ўсё, шчыра кажучы. Разумею, мы сям’я, але, як і любому нармальнаму чалавеку, мне хочацца працаваць самой. Тым больш я вельмі люблю медыцыну. Жаданне вярнуцца ў прафесію — гэта тое, што мяне матывавала і падганяла рыхтавацца да USMLE як мага хутчэй.
— Якім быў самы цяжкі дзень у эміграцыі? 4 лютага вы напісалі: «Памерла бабуля, страціла не толькі дом, але і час, які магла праводзіць са сваёй сям’ёй».
— Заўсёды цяжка, калі тэлефануеш бацькам і бачыш, што яны не маладзеюць. Дзядуля і бабуля таксама. Бабулі не стала. І я разумею, што пару гадоў, якія я магла з ёй бачыцца, страціла і мне іх ніхто не верне. Тое, што палітыка падзяляе сем'і, стварае паміж людзьмі адлегласці — гэта жудасна. Людзі аддзеленыя адно ад аднаго, і я не выключэнне.
— У вас быў твіт «Неверагодна, як крута павярнулася жыццё за гэтыя два гады і які шлях я пераадолела». Як вас змяніла ўся гэтая сітуацыя?
— Я зрабілася больш сталым і упэўненым у сабе чалавекам. Перастала нечага баяцца. Зразумела: можна дасягнуць чаго заўгодна, гэта толькі пытанне часу і мэтаскіраванасці.
— І апошняе: ці плануеце вяртацца ў Беларусь і ў якіх абставінах?
— Я б хацела калі-небудзь вярнуцца, але хутчэй так — прыехаць паглядзець, што там і як. Гэта больш настальгічны момант. Разумею, што ментальна я ўжо вельмі далёка ад Беларусі. У мяне ўжо іншае мысленне, погляды, мэты. Хочацца нешта рабіць, чагосьці дасягаць, больш даследаваць свет. Калі з’язджаеш з Беларусі, у нейкі момант разумееш: перад табой адкрываюцца ўсе межы. І цябе нічога не трымае. Няма нейкіх лімітаў.
Чытайце таксама
